تحلیل تکوین گرایانه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

رهیافت تکوین گرایی اجتماعی از جمله رهیافت های متأخر در مطالعات اجتماعی و روابط بین الملل است و امروزه بسیار کوشش می شود تا مسایل عمده سیاست بین الملل از جمله روابط خارجی دولت ها با استفاده از این رهیافت مورد بررسی قرار گیرند. بر این اساس، تکوین گرایی برخلاف نظریه های خردگرایی چون نوواقع گرایی و نولیبرالیسم که بر پایه نظریه انتخاب عقلایی قرار دارند؛ بر آن است که منافع بازیگران و دولت ها که تنظیم کننده رفتار آنها در سیاست خارجی هستند؛ اموری متغیر و در حال تکوین بوده و تغییر در آنها معطوف به تغییر و تحول در هنجارهای مؤثر در فرهنگ سیاسی و هویت این بازیگران است. بر این اساس به جای آنکه افزایش قدرت نظامی (در واقع گرایی) و یا قدرت اقتصادی (در لیبرالیسم)، هدایت گر رفتار خارجی دولت ها در عرصه سیاست بین الملل باشد؛ قالب های ذهنی و تحول آنها نظیر شیوه فهم رهبران از نظام بین الملل، مؤلفه های هویتی دولت ها، هنجارهای نظام بین الملل و مسایل اخلاقی شکل دهنده تغییرها و تداوم ها در این عرصه هستند. در این چارچوب، مقاله حاضر مدعی است که برخی از رفتارهای جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی که با برداشت های واقع گرا و یا مادی گرا از منافع سازگار نیستند، با رویکرد تکوین گرایانه قابل فهم و تفسیر می باشند.